Φωνολογική ενημερότητα είναι η συνειδητοποίηση ότι ο προφορικός λόγος διακρίνεται σε φωνολογικές μονάδες.
Η φωνολογική επίγνωση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους προβλεπτικούς παράγοντες της επιτυχημένης ανάγνωσης (Πόρποδας, 2002˙ Stanovich, 1988
Για να μάθει το παιδί να διαβάζει και να γράφει, πρέπει προηγουμένως να έχει συνειδητοποιήσει ότι ο προφορικός λόγος διακρίνεται σε φωνολογικές μονάδες. Αυτές οι ηχητικές μονάδες, τα φωνήματα, συμβολίζονται με γραφήματα. Κατά συνέπεια, το παιδί για να περάσει ομαλά από τον προφορικό λόγο στο γραπτό, πρέπει να έχει αναπτυγμένη τη φωνολογική του ενημερότητα (Παντελιάδου, 2000, στο «Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη»).
Πλήθος ερευνών έχουν καταδείξει την υψηλή συσχέτιση της φωνολογικής ενημερότητας με την αναγνωστική ικανότητα.
Η απόκτηση φωνολογικής ενημερότητας είναι σημαντική διότι αποτελεί τη βάση για το συλλαβισμό και τη δεξιότητα αναγνώρισης των λέξεων. Η φωνημική ενημερότητα μας δίνει τη δυνατότητα πρόβλεψης της αναγνωστικής δεξιότητας του παιδιού κατά τη διάρκεια των δυο πρώτων χρόνων της εκπαίδευσης του.
Η Montessori καλλιεργούσε τη φωνολογική συνειδητοποίηση ζητώντας από τα παιδιά να επαναλαμβάνουν το φθόγγο κάθε γράμματος, δηλαδή ανέλυαν φωνολογικά τη λέξη ενώ προσπαθούσαν να τη γράψουν.
Η ολική ή αναλυτική μέθοδος ξεκινούσε από την πρόταση, η διδακτική επεξεργασία της οποίας κατέληγε σταδιακά από τη λέξη, στις συλλαβές της, στα γράμματά τους και στο φθόγγο που καθένα αναπαριστά. Όπως γίνεται φανερό, με συνθετικό ή αναλυτικό τρόπο, η διδασκαλία της φωνολογικής ευαισθητοποίησης στηρίχθηκε στην άμεση σύνδεση γράμματος με φώνημα.
Σε κάθε περίπτωση, ο χειρισμός συλλαβών είναι ευκολότερος από το χειρισμό φωνημάτων, για αυτό το λόγο, προκειμένου να εξοικειωθούν οι μαθητές με το χειρισμό μιας τεχνικής αυτό είναι πρόσφορο να πραγματοποιείται αρχικά σε επίπεδο συλλαβής και στη συνέχεια σε επίπεδο φωνήματος (Padeliadu, Kotoulas, & Botsas, 1998)
Προτού να προχωρήσουμε σε οποιαδήποτε μορφή καλλιέργειας της φωνολογικής επίγνωσης βεβαιωνόμαστε, ότι το παιδί προφέρει σωστά όλους τους φθόγγους και τους συνδυασμούς αυτών, καθώς επίσης και ότι κάνει σωστή ακουστική διάκριση των ήχων(φθόγγων-συλλαβών).
Πώς μπορεί να βοηθήσει ο παιδαγωγός ή ο γονέας το παιδί να αποκτήσει φωνολογική επίγνωση;
- Παίζουμε παιχνίδια ομοικαταληξίας (πάμε-φάμε)
- Κάνουμε αντικατάσταση αρχικού ήχου ή συλλαβής(καλά-γάλα/κάτω-γάτο)
- Κάνουμε αντιστροφή συλλαβών μιας λέξης ή παράλειψη συλλαβής(ποτό-τόπο/καλάθι-λάθι)
- Βρίσκουμε ομάδα λέξεων-εικόνων με κοινό αρχικό ήχο (γάτα,γάλα,γόμα)
- Φτιάχνουμε αυτοσχέδια ποιηματάκια με ομοιοκαταληξίες:
- Πήγε η καλή Φανή
και αγόρασε πρωί
νόστιμη φακή
να τη φάει με τυρί. - Διακρίνουμε ζεύγη εικόνων με κοινή συλλαβή( σκάλα-μπάλα)
- Βρίσκουμε μια λέξη –εικόνα και αντιστοιχίζουμε τις συλλαβές της σε ισάριθμα τετραγωνάκια
- Ακούμε μια λέξη και κάνουμε χτυπήματα αντίστοιχα με τις συλλαβές της λέξης
- Ακούμε ήχους-φωνήματα και προσπαθούμε να τα ενώσουμε και να βρούμε τη λέξη ( σύνθεση λέξης) π.χ σ-κ-υ-λ-ί
- Ακούμε μια λέξη και προσπαθούμε να τη χωρίσουμε σε ήχους-φωνήματα (ανάλυση λέξης) π.χ ακούω κότα και χωρίζω κ-ό-τ-α
Γεωργία Τζίφα-Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής